Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem

Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem fot. Archiwum UMWMGmach Główny Muzeum

HISTORIA:

Idea założenia Muzeum Tatrzańskiego zrodziła się w roku 1888 w gronie przyjaciół Tytusa Chałubińskiego (1820-1889), którzy pragnęli uczcić jego zasługi jako odkrywcy wartości leczniczych Zakopanego. Najstarsze zbiory, na które składały się kolekcje: botaniczna, geologiczna, zoologiczna oraz etnograficzna i zaczątek biblioteki, zgromadzone zostały drogą darów i kupna całych kolekcji z rąk prywatnych zbieraczy.

W roku 1892 Towarzystwo Muzeum Tatrzańskiego doprowadziło do budowy własnej siedziby. Stało się to możliwe dzięki darowiźnie spadkobierców dra Tytusa Chałubińskiego, którzy ofiarowali Towarzystwu parcelę budowlaną. Autorem projektu był warszawski architekt Józef Pius Dziekoński. W tym samym roku zbiory przeniesiono do nowego budynku.

Budowę nowego gmachu rozpoczęto w 1913 roku. Wybuch I wojny światowej przerwał prace. Po ustaniu działań wojennych Towarzystwo, pomimo trudnej sytuacji gospodarczej kraju, kontynuowało budowę. Ukończono ją w roku 1920 na tyle, że możliwe było przeniesienie zbiorów.

W roku 1922 Muzeum weszło w posiadanie największej kolekcji etnograficznej, liczącej blisko 400 okazów, którą ofiarowała Maria Dembowska. Uroczyste otwarcie nowego budynku Muzeum Tatrzańskiego nastąpiło latem 1922 r. Udostępniono w nim zwiedzającym dwie wystawy: etnograficzną na parterze i przyrodniczą na I piętrze.

Okres II wojny światowej Muzeum Tatrzańskie szczęśliwie przetrwało bez większych strat, a po wojnie, w roku 1950, zostało upaństwowione. Dzięki większej ilości etatów i stabilizacji finansowej można było rozpocząć systematyczne badania terenowe i opracowywanie zbiorów. Mógł również powstać trzeci dział kolekcjonerski – artystyczno-historyczny oraz pracownia konserwatorska. pamiątki po znanym pisarzu Kornelu Makuszyńskim.

Koniec XX i kilkanaście pierwszych lat XXI wieku to, obok codziennej pracy muzealnej, realizacja dużych wystaw własnych oraz wystaw będących wynikiem współpracy z innymi polskim muzeami (jak Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku) oraz projektów naukowych, wydawniczych i edukacyjnych.

Od 1 stycznia 2021 roku Muzeum Tatrzańskie jest instytucją kultury województwa małopolskiego, współprowadzoną przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W 2017 roku pozyskano środki z Regionalnego Programu Operacyjnego dla Małopolski oraz Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020. Wkład własny zapewniło Województwo Małopolskie.

Willa Koliba

MISJA:

Misją Muzeum jest sprawowanie opieki nad powierzonymi dobrami dziedzictwa kultury narodowej i regionalnej: dziełami sztuki oraz zabytkami kultury materialnej i niematerialnej, a także umożliwianie współczesnemu odbiorcy kontaktu z ich wartościami.

Muzeum realizuje swoją misję poprzez gromadzenie zbiorów i ich naukowe opracowanie, prowadzenie prac badawczych i konserwatorskich, organizację wystaw i wydarzeń kulturalnych oraz działalność edukacyjną, popularyzatorską i wydawniczą.

Dwór w Łopusznej

DZIAŁALNOŚĆ I ODDZIAŁY:

Do działań statutowych Muzeum Tatrzańskiego należy gromadzenie, przechowywanie, konserwowanie, udostępnianie i upowszechnianie zbiorów, związanych z Tatrami oraz Podhalem. Zbiory obejmują m.in. okazy zoologiczne, botaniczne, geologiczne; wytwory kultury materialnej, duchowej i społecznej, sztukę ludową; malarstwo, rysunek, grafikę i rzeźbę oraz rękodzieło artystyczne i sztukę użytkową. Ponadto Muzeum Tatrzańskie prowadzi działalność naukową, edukacyjną i kulturalną.

Głównymi działami merytorycznymi są: Dział Przyrodniczy, Dział Etnograficzny, Dział Sztuki, Dział Historyczny, Dział Inwentaryzacji, Dział Konserwacji, Dział Edukacji. Wśród realizowanych działań znajduje się też prowadzenie Biblioteki oraz Archiwum. Muzeum Tatrzańskie podejmuje współpracę z innymi muzeami, instytucjami kultury, organizacjami pozarządowymi, placówkami oświatowymi na szczeblu lokalnym, regionalnym, ogólnopolskim, a także międzynarodowym. Zainicjowało m.in. utworzenie szlaków tematycznych w Zakopanem: Szlaku Zamoyskiego, Szlaku Stylu Zakopiańskiego oraz Szlaku Znakomitych Zakopiańczyków. Dodatkowe stale prowadzi działania na rzecz ulepszenia dostępności ofert kulturalnej, poprzez współpracę m.in. z ośrodkami terapii zajęciowej, fundacjami pomagającymi osobą z niepełnosprawnościami. Regularnie tworzone jest oferta zajęć edukacyjnych przeznaczona dla osób z szczególnymi potrzebami.

Muzeum Tatrzańskie podjęło się realizacji prac remontowych w ramach dwóch projektów budowlano-konserwatorskich współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, które miały na celu m.in. poprawę dostępności budynków dla zwiedzających ze szczególnymi potrzebami, poszerzeni i uatrakcyjnienie ofert. Muzeum należy do Międzynarodowego Związku Muzeów Górskich – organizacji zrzeszającej muzea górskie całego świata.

Zakopiańskie i terenowe filie tworzą „muzeum przestrzenne”, w skład, którego wchodzą:

Gmach główny Muzeum z wystawami: historyczną, etnograficzną i przyrodniczą oraz salą wystaw czasowych.
Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisława Witkiewicza w willi „Koliba”, gdzie m.in. eksponowana jest unikalna kolekcja sztuki użytkowej w stylu zakopiańskim.
Chałupa Gąsieniców-Sobczaków w zabytkowej XIX-wiecznej chałupie, należącej niegdyś do rodziny Gąsieniców Sobczaków, prezentowana jest unikalna kolekcja etnograficzna Bronisława i Marii Dembowskich.
Muzeum Kornela Makuszyńskiego z wieloma pamiątkami osobistymi i dziełami sztuki w zachowanym bez zmian mieszkaniu pisarza. (obecnie nieczynne z powodu generalnego remontu)
Galeria Sztuki w willi Oksza zaprojektowana przez samego Stanisława Witkiewicza willa Oksza jest jednym z najpiękniejszych zabytków Zakopanego. W jej urokliwych, odrestaurowanych wnętrzach Muzeum Tatrzańskie urządziło Galerię Sztuki, na której prezentowane są wystawy czasowe oraz wyjątkowa wystawa stała „Artyści i sztuka w Zakopanem”.
Galeria Sztuki im. Włodzimierza i Jerzego Kulczyckich na Kozińcu jest siedzibą główną placówki. Zakopane Droga na Koziniec 8. Tutaj również cyklicznie pokazywana jest kolekcja kobierców wschodnich, a także mieści się biblioteka naukowa.
Galeria Władysława Hasiora jest autorską galerią, w której zobaczyć można ponad sto prac Hasiora – rzeźb, obrazów, instalacji i sztandarów – rozmieszczonych na kilkupoziomowej, przestrzennej ekspozycji przez niego samego zaaranżowanej.
Muzeum Stylu Zakopiańskiego - Inspiracje – w zabytkowej XIX-wiecznej chałupie, należącej niegdyś do rodziny Gąsieniców Sobczaków, prezentowana jest unikalna kolekcja etnograficzna Bronisława i Marii Dembowskich.
Muzeum Palace (w trakcie tworzenia)

Szlak „muzeum przestrzennego” prowadzi także poza Zakopane:

- w etnograficznych wnętrzach Muzeum Powstania Chochołowskiego w Chochołowie pokazano dzieje powstania z 1846 roku zwanego „poruseństwem”;

- w Dworze w Łopusznej można zobaczyć dworską kuchnię oraz zabytkową chałupę Klamerusów i jej wnętrza, urządzone przedmiotami, które niegdyś znajdowały się w gospodarstwach tej wsi.

Na Spiszu są położone dwie filie, które prezentują kulturę ludową tego regionu XIX i XX wieku:

Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze,
Zagroda Sołtysów w Jurgowie.

Galeria Władysława Hasiora

ZBIORY I EKSPONATY:

Muzeum jest placówką wielodziałową z głównymi działami kolekcjonerskimi: przyrodniczym, etnograficznym i sztuki oraz specjalistyczną biblioteką i archiwum. Dział przyrodniczy zgromadził kolekcje reprezentatywne dla przyrody ożywionej i nieożywionej Tatr.

W dziale etnograficznym do najcenniejszych należą najstarsze, pozyskane na Podhalu, zbiory prywatnych kolekcjonerów – Marii i Bronisława Dembowskich, Róży i Adama Krasińskich i Zygmunta Gnatowskiego, a także zbiór obrazów na szkle z XVIII i XIX w., kolekcje rzeźby ludowej i podhalańskiego stroju ludowego. Najważniejszymi w zbiorach sztuki są: kolekcje pejzażu tatrzańskiego, rzeźby, stylu zakopiańskiego oraz prace Władysława Hasiora, eksponowane w jego autorskiej galerii.

Zaczątek zbiorów Muzeum Tatrzańskiego stanowiły zbiory przyrodnicze – 351 okazów ptaków i 54 okazy ssaków, zakupione od leśniczego i preparatora, Antoniego Kocyana, a także zielnik mchów i roślin naczyniowych oraz kolekcja skał tatrzańskich – dar Tytusa Chałubińskiego. Uzupełnieniem zielnika mchów był cenny księgozbiór dzieł krajowych i obcojęzycznych z dziedziny briologii (nauki o mchach), ofiarowany Muzeum przez spadkobierców Chałubińskiego. Od 1888 roku ilość okazów zoologicznych, botanicznych i geologicznych sukcesywnie się powiększała, obecnie liczy ok. 71000 obiektów. Zbiory te od lat służą pracom badawczym różnych specjalności. Stała ekspozycja przyrodnicza w gmachu głównym Muzeum Tatrzańskiego, zmodernizowana w 2007 roku, pozwala na zapoznanie się z aktualną wiedzą o budowie geologicznej i “żywej” przyrodzie Tatr.

W ramach zainaugurowanej w styczniu 2023 roku nowej wystawy stałej etnograficzno-historycznej i przyrodniczej w Gmachu Głównym muzeum, można oglądać blisko 1400 eksponatów. To m.in. ekwipunek turystyczny i taternicki z pierwszych dekad XX wieku, ludowe instrumenty muzyczne, dawne stroje góralskie, sprzęty pasterskie, obrazy malowane na szkle, pamiątki po przewodnikach tatrzańskich, przedmioty dokumentujące pracę tutejszych górników i hutników, a wśród ciekawostek średniowieczny miecz czy pochodzący z XVIII wieku zegar słoneczny znaleziony na Orawie. Na drugim piętrze w salach przyrodniczych udostępniono pamiątki po badaczach Tatr – Mieczysławie Limanowskim, Józefie Morozewiczu, Edwardzie Passendorferze, Zbigniewie Wójciku czy Ferdynandzie Rabowskim. Znaczną część przyrodniczej ekspozycji poświęcona jest patronowi Muzeum Tatrzańskiego, doktorowi Tytusowi Chałubińskiemu. Można tu zobaczyć także fragmenty jego zbiorów botanicznych i geologicznych oraz liczne pamiątki po nim. W dziale przyrody nieożywionej eksponowane są ciekawe okazy geologiczne, a w części poświęconej florze i faunie Tatr można cieszyć się pięknem roślin tatrzańskich oraz zobaczyć rzadkie i tajemnicze zwierzęta regionu, między innymi niedźwiedzia, rysia, płochacza halnego czy kozicę.

Muzealną opowieść uzupełniają multimedia, które pozwalają głębiej poznać i lepiej zrozumieć niektóre zjawiska z dziedziny kultury i przyrody, a interaktywne stanowiska, najczęściej analogowe, umożliwiają zaznajomienie się z wybranymi zagadnieniami poprzez zabawę.

Wystawa stała w Gmachu Głównym

WYDARZENIA I PROJEKTY:

Z ważniejszych wystaw wymienić można pierwszą w kraju monograficzną wystawę twórczości plastycznej Stanisława Witkiewicza, wystawę dawnej fotografii „Patrzę w Tatry...Fotografia tatrzańska i zakopiańska do 1914 r.”, kolekcji malarstwa na szkle ze zbiorów etnograficznych „Na szkle malowane” oraz wystawę „Tatry - czas odkrywców”.

Muzeum zrealizowało projekty:

- projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014 – 2020 (w ramach 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury oś priorytetowa VIII Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury) pt. „Rewaloryzacja i modernizacja zabytkowych, drewnianych budynków Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem dla zachowania i prezentacji unikatowego dziedzictwa kulturowego Podhala”.

Projektem objęte były następujące filie muzeum:

Galeria Władysława Hasiora

Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba

Galeria Sztuki w willi Oksza

Muzeum Stylu Zakopiańskiego – Inspiracje

Zagroda Korkoszów w Czarnej Górze

Zagroda Sołtysów w Jurgowie

We wszystkich filiach udostępnionych do zwiedzania zostały zamontowane aplikacje witające zawierające podstawowe informacje na temat aktualnej działalności Muzeum Tatrzańskiego. W każdej recepcji dostępne są audio-przewodniki w języku polskim i angielskim z opisem ekspozycji oraz informacjami o każdej filii.

- projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego 2014-2020 pt. „Rewaloryzacja i modernizacja zabytkowych budynków Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem dla zachowania i prezentacji unikatowego dziedzictwa kulturowego Podhala”.

Prace remontowo-konserwatorskie objęły następujące filie:

Gmach główny Muzeum Tatrzańskiego

Muzeum Kornela Makuszyńskiego w willi Opolanka

Galeria Sztuki im. Włodzimierza, Jerzego i Anny Kulczyckich (Galeria Sztuki na Kozińcu)

Gmach główny

Wystawa stała w Gmachu Głównym