Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie

fot. Archiwum UMWMDwór w Drogini

HISTORIA:

Budowę skansenu rozpoczęto w 1968 roku, u podnóża średniowiecznego Zamku Lipowiec, zachowanego w stanie stałej ruiny, w bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu buczyny karpackiej. Z dniem 7 kwietnia 1970 roku, park etnograficzny znajdujący się na terenie dzisiejszej wsi Wygiełzów wraz z Zamkiem Lipowiec został powołany jako oddział przy Muzeum w Chrzanowie pod pierwszą nazwą „Ruiny Zamku Lipowiec- Park Etnograficzny”. W tym okresie prowadzono intensywne prace nad pozyskaniem i przenoszeniem na teren skansenu nowych obiektów odpowiadających przyjętym założeniom.

15 października 1973 roku nastąpiło oficjalne otwarcie skansenu do zwiedzania jako oddziału Muzeum w Chrzanowie. Były w nim wówczas trzy obiekty: dom podmiejski z Chrzanowa z 1804 roku, spichlerz z Kościelca z 1798 roku, oraz studnia z Aleksandrowic z drugiej połowy XIX wieku.

Jako samodzielna instytucja kultury pod nazwą Muzeum - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec, zostało utworzone z dniem 1 stycznia 2007 roku jako instytucja wspólna Województwa Małopolskiego i Gminy Chrzanów, poprzez wydzielenie ze struktur Muzeum w Chrzanowie,.

Od 1 stycznia 2013 roku Muzeum jest instytucją kultury Województwa Małopolskiego, a od 18 stycznia 2023 roku funkcjonuje pod nazwą Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie. Uzasadnieniem zmiany nazwy jest fakt rozszerzenia działalności Muzeum, związany w szczególności z utworzeniem Muzeum Pożarnictwa w Alwerni.

Obecnie Muzeum Małopolski Zachodniej obejmuje filie:

Park Etnograficzny Krakowiaków Zachodnich w Wygiełzowie
Zamek Lipowiec w Babicach
Małopolskie Muzeum Pożarnictwa w Alwerni

Muzeum - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie fot. Archiwum UMWM

MISJA:

Misją muzeum jest ochrona dziedzictwa o charakterze materialnym i niematerialnym, systematyczne gromadzenie zbiorów, konserwowanie, opracowanie i udostępnianie zbiorów z dziedziny etnografii, dziedziny pożarnictwa, rzemiosła artystycznego, sztuki, architektury, budownictwa ludowego i dworskiego, a także działalność edukacyjna i kulturalna w zakresie wymienionych dyscyplin.

Muzeum - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie fot. Archiwum UMWM

DZIAŁALNOŚĆ:

Muzeum Małopolski Zachodniej w Wygiełzowie, poprzez swoje trzy unikatowe atrakcje, kładzie nacisk nie tylko na prezentację dziedzictwa, ale również na interakcję i zaangażowanie społeczności.

Park Etnograficzny Krakowiaków Zachodnich w Wygiełzowie zajmuje ponad 5 hektarów powierzchni o zróżnicowanej rzeźbie terenu, na którym zgromadzono 27 obiektów budownictwa drewnianego oraz liczne przykłady małej architektury. Wśród malowniczego terenu znajdują się: dwór, zagrody chłopskie z sadami i przydomowymi ogródkami, obiekty związane z wiejską produkcją rzemieślniczą, kościół z dzwonnicą, zespół małomiasteczkowy i inne przykłady architektury wsi nadwiślańskiej. Poza codziennym udostępnianiem skansenu, w zabytkowych wnętrzach prowadzone są zajęcia warsztatowe, odbywają się koncerty muzyki kameralnej, a w plenerach imprezy folklorystyczne.

Górujący nad parkiem Zamek Lipowiec oferuje nie tylko podziwianie malowniczych widoków, ale także uczestnictwo w różnorodnych wydarzeniach kulturalnych, koncertach i wystawach tematycznych.

Trzecim elementem kompleksu muzealnego jest Małopolskie Muzeum Pożarnictwa w Alwerni, poświęcone historii straży pożarnej. Tutaj muzeum nie tylko gromadzi eksponaty związane z pożarnictwem, ale także w ramach działalności muzeum organizuje szkolenia, warsztaty i prezentacje, przybliżając odwiedzającym nie tylko historię, ale również znaczenie i trud codziennej służby bohaterów ogniowych.

Muzeum - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie fot. Archiwum UMWM

ZBIORY I EKSPONATY:

PARK ETNOGRAFICZNY KRAKOWIAKÓW ZACHODNICH W WYGIEŁZOWIE

Zespół małomiasteczkowy znajduje się tuż przy wejściu na teren skansenu, gdzie rozpoczyna się zwiedzanie. Kryte gontem obiekty charakterystyczne dla zabudowy małego miasteczka, zgrupowane są wokół czworobocznego rynku z publiczną studnią pośrodku. Do tej części parku należą: dom podcieniowy z Alwerni (1825 r.), w którym aktualnie znajduje się sklep z pamiątkami, dom z Chrzanowa (1804 r.) z warsztatem garncarskim, spichlerz dworski z Kościelca (1789 r.) – służący jako miejsce wystaw czasowych oraz karczma z Minogi (XIX w.).

Sektor wiejski obrazuje zróżnicowany program ekspozycji pod względem chronologicznym, majątkowym i zawodowym. Usytuowane są tu zagrody jedno - oraz wielobudynkowe, a także przykłady wiejskiego budownictwa przemysłowego. Są to m.in. takie obiekty jak modrzewiowa chałupa sołtysa z Przegini Duchownej (1862 r.), pozyskana wraz z oryginalnym wyposażeniem wnętrza, chałupa bogatego chłopa z Przeciszowa (1843 r.) z klasą szkolną oraz warsztatem wikliniarskim, tworząca zagrodę zamożnego chłopa wraz z ośmioboczną stodołą i chlewkiem, malowana w niebieskie pasy chałupa z Podolsza (1862 r.), spichlerz folwarczny z Bobrka ( 1779 r.) przeznaczony na wystawy czasowe i do prowadzenia zajęć edukacyjnych.

W dalszej części skansenu znajduje się odmienna w typie zagroda okołowa ze Staniątek (1855 r.) zbudowana w formie czworoboku gdzie pod jednym dachem znajdują się dom mieszkalny, wozówka, chlewiki i stajnie. Uzupełnieniem obrazu nadwiślańskiej wsi są przykłady budownictwa przemysłowego: olejarnia z Dąbrowy Szlacheckiej, kuźnia z Liszek oraz młyn wodny z Sadka, a także zrekonstruowana remiza strażacka ze Złotnik.

Nad zabudową wiejską góruje charakterystyczna bryła kościoła z Ryczowa z 1623 r. Jest to najstarszy obiekt na terenie skansenu, pozyskany wraz z oryginalnym wyposażeniem. Wnętrze kościoła p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego zdobi polichromia z 1930 r. wykonana według projektu Jerzego Fedkowicza ucznia Józefa Mehoffera. Obok kościoła usytuowano dzwonnice z Nowej Góry (1778 r.) Kompleks sakralno-plebański dopełniają chałupa z Benczyna (1875 r.) zaadoptowana na plebanię, spichlerz z Tenczynka (1726 r.) oraz ośmioboczna stodoła z Regulic (II poł. XIX w.).

Najokazalszym obiektem Skansenu jest Dwór z Drogini z 1730 r. Wnętrze dworu zostało zaadaptowane na potrzeby działalności muzealnej i administracyjnej. Część muzealną zaaranżowano na „Mieszkanie zamożnej rodziny szlacheckiej” pokazane na przestrzeni wieku - od I poł. XIX wieku do 1945 roku. Program ekspozycji obejmuje pięć sali: salon, pokój pani, pokój rezydentki, sypialnię i gabinet pana.

ZAMEK LIPOWIEC

W 2023 roku obiekt zyskał nową ekspozycję pn. ,,Zamek Lipowiec. Pomiędzy twierdzą, rezydencją a więzieniem”, na której można zobaczyć około 89 zabytków w następujących kategoriach: zabytki z kości i rogu, przedmioty codziennego użytku, grupa zabytków z gliny, grupa zabytków związanych z funkcją więzienia, a także broń i uzbrojenie. Na tablicach zamieszczono informacje o dziejach Zamku Lipowiec, od XIII do XIX wieku.

MAŁOPOLSKIE MUZEUM POŻARNICTWA W ALWERNI

Ekspozycje Muzeum stanowią bogatą podróż przez technologie, strategie i bohaterstwa związanego z działaniami straży pożarnej. Wystawa obejmuje powierzchnie ponad 1 300 m² i jest usytuowana na trzech kondygnacjach. Dotyczy dziejów oraz dorobku polskiego pożarnictwa, historii najdonioślejszych akcji gaśniczych XX w., dziedzictwa ruchu Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP) ze szczególnym podkreśleniem historii OSP w Alwerni oraz sylwetki jej założyciela po 1945 r. – Zbigniewa Gęsikowskiego. Na wystawie można zobaczyć dużą ilość eksponatów związanych ze strażą pożarną, w tym kilkanaście pojazdów strażackich, motopompy, prądownice i wiele innych.

fot. Archiwum UMWMZamek Lipowiec

WYDARZENIA I PROJEKTY:

ETNOmania - festiwal pokazuje, jak tradycja dziś żyje, bawi, inspiruje – w malowniczej scenerii skansenu, w bliskości z naturą i kulturą, w radosnej, rodzinnej atmosferze. ETNOmania promuje rękodzieło, rzemiosło i folkdizajn. W trakcie festiwalu widzowie mają możliwość uczestniczenia w warsztatach artystycznych i rzemieślniczych, różnego typu zajęciach muzycznych, edukacyjnych a także nabyć wyroby rękodzieła ludowego. Warsztatom towarzyszą pokazy sceniczne i koncerty muzyczne. Organizatorem wydarzenia jest Fundacja od Kultury.

Jarmark Bożonarodzeniowy - zwiedzający mogą skosztować tradycyjnych potraw wigilijnych przygotowanych przez Koła Gospodyń Wiejskich, zakupić wyroby rzemieślnicze od miejscowych artystów, wziąć udział w warsztatach artystycznych związanych z obyczajami bożonarodzeniowymi oraz zobaczyć jedną z piękniejszych tradycji bożonarodzeniowych jaką jest żywa szopka. A to wszystko przy dźwiękach niejednokrotnie zapomnianych już kolęd i pastorałek. Atmosfera panująca podczas jarmarku bożonarodzeniowego jest niepowtarzalna. Daje szansę na zatrzymanie się na chwilę w pędzącym świecie i wprowadza odwiedzających w świąteczny nastrój.

Odpust „ Pod czerwoną jarzębiną” – doroczny odpust, kończący we wrześniu cykl imprez plenerowych. Na odpuście lokalni twórcy eksponują swoje wyroby rzemieślnicze i kulinarne. W tym dniu odbywają się pokazy tradycyjnych zajęć wiejskich i rzemiosł, warsztaty edukacyjno-kulturowe, wspólna zabawa i tańce przy wtórze koncertów muzyki ludowej i folkowej.

Forum Regionalne „ Między Małopolską a Górnym Śląskiem”- organizowane w listopadzie spotkania muzealników, etnografów, regionalistów i wszystkich zainteresowanych zachowaniem i pielęgnowaniem tożsamości lokalnej. Celem spotkań odbywających się w bibliotece w Chrzanowie i w Muzeum jest popularyzacja wiedzy dotyczącej historii i kultury Małopolski i Górnego Śląska.

Muzeum - Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie fot. Archiwum UMWMKościół z Ryczowa