PhDr. Dalibor Mikulík – Dyrektor Muzeum Lubowelskiego - Zamek w Starej Lubowli otworzył spotkanie, przypominając idee projektu, którą jest dalsze budowanie współpracy pomiędzy polskimi i słowackimi muzeami, instytucjami i organizacjami działającymi w obszarze kultury. Odczytał także list Krzysztofa Markiela – Dyrektora Departamentu Kultury i Dziedzictwa Narodowego UMWM motywujący do wspólnych działań dla rozwoju kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego w ramach projektu„Kontakt – przenikanie.” Mgr. Vasil Fedič – Dyrektor Wydziału Kultury Samorządowego Kraju Preszowskiego zaprezentował główne założenia działalności oraz potencjał instytucji kultury, dla których organizatorem jest Samorządowy Kraj Preszowski i ich chęć do współpracy z Małopolską.
Wielokrotnie podkreślano rolę wspólnej pracy, wytworzenia dobrej energii i dyskusji, które przyczyniają się do budowania kontaktów, mogących zaowocować w przyszłości stałą współpracą i wspólnymi projektami kulturalnymi na pograniczu polsko - słowackim.
Podczas spotkania odbyły się trzy debaty połączone z warsztatami.
I. Rola muzeum etnograficznego dzisiaj i jego misja w przyszłości.
Moderatorzy: Mgr. Jozef Fundák - Dyrektor Muzeum Wyhorlatskie w Humennym, Robert Ślusarek – Dyrektor Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu.
Podczas dyskusji poruszono temat konkurencyjności skansenu. W Małopolsce jak i na Słowacji jest zróżnicowanie kulturowe – etnograficzne co powoduje, że skanseny nie konkurują ze sobą. Skanseny konkurują z innymi instytucjami – muzeami, uzdrowiskami. Dlatego powinny współpracować ze sobą tworząc wspólną ofertę kulturalną dla odbiorców. Prowadzić wspólne badania etnograficzne, realizować wspólne projekty edukacyjne. Muzeum etnograficzne powinno wychodzić do ludzi, ponieważ jest dla ludzi.
Zastanawiano się również na tym czy muzeum etnograficzne – skansen ma służyć rozrywce, a jeśli tak to jak utrzymać wysoki poziom tej rozrywki. Misją muzeum jest przede wszystkim gromadzenie, badanie, konserwacja i promocja. Skansen powinien być swego rodzaju podróżą w czasie, którą odbiorca może odbyć nie tylko poprzez eksponaty. Powinien być teatrem kreującym rzeczywistość historyczną.
Główną rolą muzeum etnograficznego jest dokumentowanie kultury a także śledziennie i rejestracja przemian kultury. Istotą muzeum są eksponaty – przedmioty związane z konkretną historią danego człowieka bądź grupy ludzi. To człowiek nadaje sens przedmiotom.
Podjęto także temat utrwalania teraźniejszości i współczesnych skansenów. Zastanawiano się nad tym, czy warto to robić. Skansen to także duże inwestycje (także zrealizowane) i budżet dostosowany do swoich możliwości, którym trzeba odpowiednio zarządzać.
II. Nowe wyzwanie dla muzeów etnograficznych do tworzenia własnych otwartych programów dla współczesnego konsumenta kultury.
Moderatorzy: Mgr. Barbora Šumská -Muzeum Lubowelskie - Zamek w Starej Lubowli, Anna Szelingowska – Muzeum Etnograficzne im. S. Udzieli w Krakowie.
Na początku dyskusji uczestnicy spotkania próbowali określić konsumenta muzeum etnograficznego, podzielono konsumentów na tych przyjezdnych i mieszkańców pogranicza. Dla tych drugich konieczne jest przygotowywanie nowych atrakcji i propozycji spędzania wolnego czasu.
Skansen musi umieć wpisać tradycję we współczesne realia i umieć w nich funkcjonować. Muzeum musi dostosować się do nowego – współczesnego odbiorcy, który chce doświadczać kultury – ważny jest obraz, przekaz, kontakt. Zwrócono uwagę na najmłodszych konsumentów kultury – dzieci, które chcą dotykać, doświadczać, próbować, zadają pytania.
Muzeum musi identyfikować współczesne wyzwania. Proponować sposób wykorzystania swoich zbiorów aby zainteresować odbiorcę i pomóc mu w nowej interpretacji zjawisk kulturowych oraz świadomym interpretowaniu przeszłości.
Pani Mgr. Monika Pavelčíková z Muzeum Lubowelskiego - Zamek w Starej Lubowli podsumowała debatę słowami „co nie przejdzie przez zmysły, nie zostanie w rozumie”.
III. Rola muzeum etnograficznego w kształtowaniu świadomości regionalnej i jego misja przy zacieraniu granic między poszczególnymi grupami etnicznymi.
Moderatorzy: Monika Pavelčíková z Muzeum Lubowelskiego - Zamek w Starej Lubowli, Martin Karaš - Lubowieckie Centrum Kultury
Dyskusja i warsztaty skupiały się wokół tematu współpracy pomiędzy muzeami. Wielu projektów nie da się zrealizować bez ścisłej współpracy i współdziałania. Etnografia nie ma granic – nic tak jak właśnie etnografia nie przenika płynnie pomiędzy państwami i grupami etnicznymi. Ograniczenie terytorialne projektów zubaża je. Współpraca muzeów w badaniach naukowych jest konieczna do pokazania całości kontekstu. Przedstawiciele Muzeum Etnograficznego im. S. Udzieli z Krakowa podali za przykład realizowany przez siebie projekt „Spotkanie. Drzeworyty ludowe z kolekcji Józefa Gwalberta Pawlikowskiego zachowanej we Lwowie”. Muzeum zlokalizowało 141 drzeworytów ludowych zgromadzonych w pierwszej połowie XIX wieku przez Józefa Gwalberta Pawlikowskiego (1793–1852). Odbitki te przechowywane są w zbiorach Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy im. W. Stefanyka we Lwowie. Już wiadomo, że drzeworyty takie znajdują się również na Słowacji i Białorusi, dlatego konieczne są dalsze badania we współpracy ze słowackimi i białoruskimi instytucjami.
Rozmawiano także na temat budowania świadomości regionalnej przez działalność muzeów etnograficznych. Podkreślano rolę liderów na wsiach i ich udział – pomoc w interpretacji przeszłości. Niezbędny jest kontakt z obiorcą (majówki, pokazy twórców, warsztaty) – aktywne zwiedzanie, własna interpretacja przeszłości przez obiorców.
Uczestnicy podkreślali jak ważna jest rola współpracy muzeum z instytucjami lub organizacjami popularyzującymi kulturę (np. centrami kultury, izba pamięci, kolekcjami prywatnymi, muzeami domowymi). Instytucje te potrzebują pomocy - wsparcia etnografów dla inicjatyw artystycznych aby nauczyć ich rozróżniać to co autentyczne.
Zaznaczono również rolę digitalizacji zbiorów muzealnych w dostępie do kultury i jej popularyzacji. Podkreślano także rolę szkół w kształtowaniu świadomości regionalnej.
Na zakończenie spotkania podsumowano działalność Województwa Małopolskiego w zakresie wspierania skansenów w strukturach muzeów, dla których jest organizatorem. Rocznie dotacje z budżetu Województwa wynoszą łącznie średnio około 4 mln zł na utrzymanie i działalność w skansenach. Przypomniano o tym, że aby zaspokoić oczekiwania i potrzeby muzeów konieczna jest aktywność, współpraca i wspólne projekty, które mogą uzyskiwać dofinansowanie ze źródeł zewnętrznych, szczególnie z funduszy Unii Europejskiej. Podkreślono znaczenie partnerstwa i ważną rolę lidera danego projektu, co m.in. umożliwi instytucjom, które same mają trudności w przygotowaniu i prowadzeniu projektów, realizację indywidualnych zamierzeń rozwojowych. Najważniejsza jest determinacja w realizacji projektu. Szczegóły przygotowania konkretnych projektów współpracy przygranicznej można będzie omówić i uzgodnić we wrześniu tego roku na warsztatach w Małopolsce. Będzie szansa na podniesienie poziomu gotowości projektów do wnioskowania o dofinansowanie ze środków unijnych w perspektywie 2020.
Efektem debat jest wspólna deklaracja uczestników spotkania o wykorzystaniu wypracowanych założeń i pomysłów w realizacji wspólnych projektów głównie o charakterze etnograficznym w ramach współpracy przygranicznej Małopolski i Kraju Preszowskiego.
