W 1995 roku, w związku z denominacją złotego, wprowadzono nowe banknoty o nominałach 10, 20 i 50 złotych – te, którymi posługujemy się do dziś. Dwudziestkę zdobi wizerunek Bolesława Chrobrego inspirowany portretem Matejkowskim – jednak symboliki związanej z Chrobrym jest na tym banknocie znacznie więcej. To m.in. fragment motywu z Drzwi Gnieźnieńskich i denar PRINCES POLONIE – moneta Bolesława Chrobrego. Co wiemy o historii pieniędzy z okresu panowania pierwszego króla Polski?
Historycy polskiego pieniądza wywodzą swoją opowieść od tzw. płacideł czyli artykułów użytkowych, którymi płacono. Były to cenniejsze dobra spożywcze takie jak miód, sól czy zboże, a także tkaniny i skóry zwierzęce. Pierwsze pieniądze docierały na ziemie polskie z innych państw, choć niewykluczone, że już w I wieku przed naszą erą pod Krakowem mogły być bite monety. Gliniane formy do wytopu monet, stosowane przez Celtów, zostały odkryte przez archeologów w Mogile i Zakrzowie, a dziś pozostają w zasobach Muzeum Archeologicznego w Krakowie.
Bolesław – pierwszy polski emitent
Współcześni badacze historii pieniądza są zgodni, że to Bolesław Chrobry wyemitował pierwsze polskie monety – denary. Jeden z nich to denar GNEZDVN CIVITAS. Niektórzy uważają, że wybita na nim twarz to wizerunek Bolesława Chrobrego (jeśli tak – byłoby to pierwsze znane przedstawienie władcy!). Wydaje się to prawdopodobne, bo wokół podobizny wybity został napis: BOLIZLAVS. Napis GNEZDVN CIVITAS, czyli państwo gnieźnieńskie, znajduje się na rewersie. Przedstawiono na nim także krzyż. Historycy przypuszczają, że moneta została wybita na pamiątkę Zjazdu Gnieźnieńskiego i stanowiła – jak powiedzielibyśmy dziś – gadżet dla gości tego kluczowego dla Polski wydarzenia. Zapewne moneta została wybita w niewielkiej liczbie egzemplarzy. Dziś znamy tylko jeden, a podziwiać go możemy w Gabinecie Numizmatycznym – Muzeum im. Emeryka Hutten-Czapskiego, które jest oddziałem Muzeum Narodowego w Krakowie.
Denar typu GNEZDVN CIVITAS pochodzący z ok. 1000 r. Moneta z darowizny kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego stanowi jeden z najcenniejszych skarbów krakowskiego Gabinetu Numizmatycznego Źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie
Druga najbardziej znana moneta Chrobrego to PRINCES POLONIE. Dla badaczy dziejów Polski jest bezcennym świadectwem kształtowania się naszej państwowości – pojawia się bowiem na nim po raz pierwszy nazwa POLONIE (Polska). PRINCES POLONIE to określenie oznaczające władcę Polski, czyli Bolesława Chrobrego.
Denar PRINCES POLONIE wybity za panowania Bolesława Chrobrego, datowany na ok. 1003 r.Źródło: Zamek Królewski w Warszawie
Na srebrnej monecie znajduje się ptak, którego gatunek trudno stwierdzić. Kogut, gołąb, a może paw? Miłośnicy heraldyki, przywiązani do narodowych symboli, chętnie widzieliby w nim Orła Białego – przyszłe godło Polski. Współcześni badacze skłaniają się jednak raczej ku pawiowi. Na rewersie monety znajduje się natomiast tzw. nitkowy krzyż, dla którego inspiracją były zapewne monety anglosaskie.
Wielu badaczy dostrzegało orła na denarze Bolesława Chrobrego. Krakowski konserwator sztuki Ludwik Łepkowski (1829–1905) wykonał Przerys orła z denara Bolesława Chrobrego. Była to plansza z niepublikowanej teki Orły (ok. 1850–1888)Źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie
„Naoczne świadki ubiegłych wieków”
Prof. Stanisław Suchodolski, archeolog i numizmatyk, jeden z najwybitniejszych znawców polskich monet okresu średniowiecza, podaje, że Bolesław Chrobry wybił aż 17 typów srebrnych denarów. Za najstarsze ekspert uznał monety pochodzące z końcówki X wieku, z motywem strzały, która wyłania się z pęku gałązek. Odnajdujemy w tym przedstawieniu silną symbolikę religijną, bowiem strzała oznacza Słowo Boże, a gałązki symbolizują Drzewo Życia. Do dzisiejszych czasów zachowały się zaledwie trzy denary BOLIZLAVO DVX.
Kopia denara BOLIZLAVO DVX datowana na drugą połowę XIX wieku Źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie
Kazimierz Stronczyński (1809–1896), twórca polskiej numizmatyki, pisał, że liczne wykopywane u nas pieniążki naoczne świadki ubiegłych wieków są przedmiotem nader ciekawym dla badaczy starożytności. Nie sposób się z nim nie zgodzić, choć czy te drogocenne „naoczne świadki” mogą nam wiele powiedzieć o życiu w Polsce Bolesława Chrobrego?
Mało prawdopodobne, że monety Chrobrego faktycznie służyły ówczesnym Polakom do płacenia – choć mogły być np. formą żołdu dla wojów. Przede wszystkim jednak stanowiły narzędzie budowania wizerunku polskiego władcy. Prof. Suchodolski wskazuje na chęć zamanifestowania przez Bolesława przynależności do grupy władców chrześcijańskich w Europie. Historycy podają także, że w Polsce za Chrobrego brakowało złóż srebra, więc nie było możliwe bicie monet na większą skalę. Nie zmienia to faktu, że pierwszy król Polski zapisał się w historii jako ten, od którego zaczęła się historia polskiego mennictwa.
Źródła:
Celtyccy mincerze w Krakowie, [dostęp: 24 października 2024 r.].
Denar Princes Polonie, [dostęp: 24 października 2024 r.].
Wojciech Kalwat, Piastowskie pieniądze, [dostęp: 24 października 2024 r.].
Katarzyna Kobylecka, audycja „Po drugiej stronie lustra”, gość: prof. Stanisław Suchodolski, Polskie Radio, 29.06.2021 r., [dostęp: 24 października 2024 r.].
Mikołaj Malinowski, Wojciech Kalwat, Od płacideł po denary, [dostęp: 24 października 2024 r.].
Stanisław Suchodolski, Pierwsza moneta polska [w:] Denar Bolesława Chrobrego, Warszawa 2013.