Odpowiadając w roku 1928 na ankietę Romantyzm w dobie współczesnej, Karol Szymanowski wyjawił: „Któż dziś podda w wątpliwość, iż jedyną glebą, na której może wyróść [zachowana oryginalna pisownia] prawdziwa sztuka, a więc i wielkie dzieło muzyczne, jest najbardziej głębokie i tajemnicze «paniczne» ludzkie wzruszenie wobec samego faktu istnienia?” Słowa te dają do myślenia o głęboko romantycznej postawie twórcy, który w muzyce „tekstualizował” swoje emocje i przeżycia.
„Dziewiąta” Szymanowskiego
Najsławniejsza miniatura fortepianowa Szymanowskiego to Etiuda b-moll (Andante), trzecia z czterech tworzących młodzieńcze Opus czwarte (1900-1902). Naznaczona została duchem muzyki Chopina i Skriabina, wizjonerów fortepianu i kolorystów. Wyróżnia się barwą ciemną, wzniosło-dramatycznym charakterem melodii i intensywną ekspresją. Szymanowski żartował, iż fatalnie jest skomponować już w młodym wieku swoją „Dziewiątą symfonię”. Etiudę b-moll usłyszymy w twórczym opracowaniu Agnieszki Duczmal na orkiestrę smyczkową, w medium z natury „wzruszającym” i śpiewnym.
Z pamięci emocjonalnej
Lew Knipper (1898-1974) nazywany bywa „radzieckim Mahlerem”. Radif – suita na tematy irańskie, przeznaczona na kwartet smyczkowy i orkiestrę smyczkową, powstała w roku 1971. Wpisuje się muzyką w nurt folkloryzująco-neoklasycyzujący. Warto zaznaczyć, że w latach 1942 i 1944 Knipper był instruktorem muzycznym w Iranie: przechował zatem w pamięci emocjonalnej zasłyszaną tam rdzenną muzykę, z jej arabeskową, „orientalizującą” frazą.
„Dziewiąta” Grażyny Bacewicz
Mianem „Dziewiątej symfonii” określa się w twórczości Grażyny Bacewicz jej Koncert na orkiestrę smyczkową z roku 1948, jedno z arcydzieł muzyki polskiej XX wieku. Bacewiczówna wielką wagę przywiązywała do formy utworu, w liście do litewskiego brata Vytautasa Bacevičiusa pisała (1947): „Ja kroczę dosyć samotnie, gdyż dbam głównie w swoich kompozycjach o formę. […] Oczywiście prawa te nie muszą być koniecznie dawne – broń Boże! Muzyka może być bardziej prosta, lub bardziej zawiła, to nieważne, to zależy od języka danego kompozytora, ale musi być według mnie dobrze skonstruowana”. Świadectwem tego myślenia jest właśnie Koncert na orkiestrę smyczkową, który Stefan Kisielewski nazwał „współczesnym koncertem brandenburskim”.
W poetyce cierpienia
Symfonia kameralna op. 110 bis to opracowany na orkiestrę smyczkową przez Rudolfa Barszaja VIII Kwartet smyczkowy c-moll Dymitra Szostakowicza. Kwartet powstał w ciągu trzech dni – 12-14 lipca 1960 roku w Gorisch koło Drezna, gdzie kompozytor pracował nad muzyką do niemiecko-radzieckiego filmu Pięć dni i pięć nocy. Narrację utworu współtworzy pięć części, następujących po sobie bez przerwy. Kompozytor wykorzystał cytaty ze swojej muzyki; jako motyw przewodni występuje czterodźwiękowa „sygnatura” D-eS-C-H – muzyczny monogram kompozytora. W centrum utworu wkomponowany został poruszający lament – pieśń rewolucjonistów z 1905 roku: „Zamęczony w ciężkiej niewoli”… Uwagę zwraca autobiograficzny charakter utworu i jego możliwa utajniona dedykacja: Ofiarom stalinowskiego terroru.
Małgorzata Janicka-Słysz
