Początki polskiej państwowości owiane są wieloma mitami. Tradycje i legendy uzupełniają luki, gdyż źródła historyczne nie dają odpowiedzi na wiele pytań. Przez lata polscy historycy weryfikowali jednak wiele hipotez i obalali mity związane z symboliką Polskiej Korony.
Korona Chrobrego
Źródła milczą o tym, jak wyglądała. Zapewne została zrobiona ze złota i była wysadzana drogimi kamieniami. Po śmierci Bolesława Chrobrego na króla Polski koronował się jego syn, Mieszko II. Ten niestety poniósł srogą porażkę po najeździe ruskim i niemieckim, czego efektem była utrata władzy. Stery przejął przyrodni brat Mieszka II, Bezprym – pierworodny syn Chrobrego, który nigdy nie uznawał panowania swojego brata i uważał, że ten przywłaszczył sobie koronę Bolesława. Bezprym zajął tron na krótko, natomiast koronę i inne insygnia królewskie miał przesłać niemieckiemu cesarzowi w akcie poddaństwa. Według innej wersji insygnia królewskie zabrała do Niemiec królowa Rycheza, żona Mieszka II.
Szkic z wyobrażeniem Korony Chrobrego autorstwa Marcello Bacciarellego (1731–1818). Rysunek służył jako studium do obrazów nadwornego malarza króla Stanisława Augusta Źródło: Biblioteka Narodowa
Nigdy nieodzyskana i nieodnaleziona korona pierwszego króla Polski w kolejnych stuleciach obrosła legendą. Dlatego, kiedy Władysław Łokietek koronował się na króla Polski, jego koronę nazwano Koroną Chrobrego. Ta również została porwana przez nurt historii. Ostatecznie w XIX wieku została zniszczona – złoto przetopiono, a kamienie sprzedano.
Tzw. Korona Chrobrego przetrwała jednak w tradycji. Dziś widnieje m.in. w herbie Miasta Krakowa. Kształt korony odpowiada ikonografii korony stworzonej za panowania Stanisława Poniatowskiego.
Herb Miasta Krakowa zwieńczony tzw. Koroną Chrobrego Źródło: domena publiczna
Szczerbiec
Dla ludzi, którzy czują się związanymi z przeszłością kraju, którzy tę przeszłość kochać i szanować umieją, taka pamiątka, jak ów Bolesławowy Szczerbiec, jest nad wszelakie ceny drogim narodowym klejnotem – pisał w 1879 roku Kajetan Kraszewski, literat, rysownik i... astronom, a także autor haseł do Encyklopedii Powszechnej Orgelbranda. Według tradycji Bolesław Chrobry, wjeżdżając jako zdobywca do Kijowa, uderzył w tzw. Złote Wrota mieczem, a ten się wówczas wyszczerbił.
Bolesław Chrobry uderzający Szczerbcem w złotą bramę Kiiowa – grafika autorstwa Jana Zachariasza Freya (1771–1829); rytownik: Ephraim Gottlieb Krüger. Data powstania: 1816, 1811–1813 Źródło: Muzeum Narodowe w Krakowie
Szczerbiec to bez wątpienia jedna z najważniejszych polskich pamiątek narodowych, jeden z najcenniejszych zabytków w zbiorach Zamku Królewskiego na Wawelu, a także jeden z najpiękniejszych – bo mocno udekorowanych i bogatych w symbolikę – mieczy, jakie powstały w średniowiecznej Europie. Rzecz w tym, że wszystko wskazuje na to, iż Szczerbiec nie jest „Bolesławowy”. Współcześni badacze broni są zgodni, że powstał dopiero w XIII lub XIV wieku. Wskazuje na to technologia wytworzenia tego miecza bojowego – z półtwardej stali, poddanej obróbce cieplnej. Pewne elementy Szczerbca mogły jednak powstać wcześniej – w szczególności płytki okładzin trzonu z wizerunkami Ewangelistów.
Sala Jadwigi i Jagiełły w Zamku Królewskim na Wawelu. Głównym eksponatem na ekspozycji jest Szczerbiec Źródło: domena publiczna
Mit młodego króla
Wychowan w dzielnych wojowników gronie, / Straszny sąsiadom, dla poddanych dobry, / Koroną przodków okrył młode skronie / Bolesław Chrobry – tak brzmi jedna ze strof pieśni poświęconej pierwszemu polskiemu królowi, autorstwa Juliana Ursyna Niemcewicza (1758–1841). Wielki dramaturg, powieściopisarz i poeta, a także członek Komisji Edukacji Narodowej, w swoim utworze powielił mit o tym, jakoby Bolesław miał być koronowany na króla Polski jako młodzieniec. Tymczasem wiemy z opracowań historycznych, że Bolesław koronował się tuż przed śmiercią w 1025 roku – jako 58-letni mężczyzna.
Władysław Oleszczyński (1808–1866), Couronnement de Boleslas le Grand à Gnèzne, grafika z ok. 1835–1836 r. Źródło: Biblioteka Narodowa
Źródła:
Marcin Biborski, Janusz Stępiński, Grzegorz Żabiński, Nowe badania nad Szczerbcem – mieczem koronacyjnym królów polskich [w:] „Studia Waweliana”, t. XIX, 2009.
Herb miasta, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Kajetan Kraszewski, W sprawie Szczerbca Bolesławowego [w:] „Biblioteka Warszawska. Pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi”, tom pierwszy, ogólnego zbioru tom 153, Warszawa 1879.
Julian Ursyn Niemcewicz, Śpiewy historyczne, Warszawa 1816.
Andrzej Nowak, Dzieje Polski. Tom I do 1202. Skąd nasz ród, Kraków 2024.
Stanisław Zakrzewski, Bolesław Chrobry Wielki, Lwów 1925. .