Tysiąc lat Korony Polskiej to nie tylko dzieje kolejnych królów – to także historia lokalna, związana z rozwojem miast. Wiele miejscowości leżących na terenie województwa małopolskiego może poszczycić się statusem królewskiego grodu. Poniżej przegląd wybranych miejsc, które z pewnością warto odwiedzić – nie tylko z uwagi na obchody tysiąclecia Korony Polskiej.
Fragment XVII-wiecznej mapy autorstwa Nicolasa Sansona (1600–1667) pt. Haute, ou Petite Pologne: ou sont les Palatinats de Cracow, Sandomirie, et Lublin, Paryż 1666.Źródło: Biblioteka Narodowa
Biecz i Gorlice
Biecz to królewskie miasto w powiecie gorlickim, o którym pierwszy raz wspomniał Thietmar – kronikarz znany z niechęci do Bolesława Chrobrego. Historia miasta jest związana m.in. z Władysławem Łokietkiem, Bolesławem Wstydliwym i Kazimierzem Wielkim, z kolei za królowej Jadwigi miał powstać tu nowoczesny szpital, w którym pomoc znajdywali najbardziej potrzebujący. Biecz uznawany jest za jedno z najstarszych małopolskich miast i szczyci się wieloma zabytkami (mury obronne datuje się na początek XIV wieku).
Panorama Biecza Źródło: Archiwum UMWM
Gorlice, miasto powiatowe, powstało u zbiegu dwóch rzek: Ropy i Sękówki. Przywilej na utworzenie miasta wydał król Kazimierz Wielki. Ośrodek miał charakter rzemieślniczy i handlowy, a jego historię zmieniło odkrycie ropy naftowej. Region gorlicki stał się kolebką nowego przemysłu, a Ignacy Łukasiewicz skonstruował tu pierwszą uliczną latarnię.
Rynek w GorlicachŹródło: Archiwum UMWM
Bochnia i Wieliczka – królewska sól
Rozwój Bochni wiąże się z odkryciem w tym miejscu soli w 1248 roku. Sól kamienna była wówczas niezwykle cennym towarem – zatem nic dziwnego, że osadą górniczą w pobliżu Krakowa zainteresował się władca. Książę Bolesław Wstydliwy wydał akt lokacyjny w 1253 roku, a założona w Bochni kopalnia przynosiła miastu zyski i sławę w kolejnych stuleciach. Kopalnia soli – jeden z najstarszych europejskich czynnych nieprzerwanie zakładów przemysłowych (sól wydobywano tu do 1990 roku) do dziś pozostaje chlubą i największą atrakcją turystyczną Bochni.
Kopalnia Soli w BochniŹródło: Archiwum UMWM
O miano solnego królewskiego miasta z Bochnią konkuruje Wieliczka. Sól kamienna została tu odkryta za panowania Bolesława Wstydliwego. Tak legendę objaśniającą solną karierę Wieliczki przedstawia sama Kopalnia Soli „Wieliczka”: Królewna została żoną księcia krakowskiego Bolesława Wstydliwego. Była nie tylko piękna, ale też hojna i mądra – poprosiła ojca, by dał jej w posagu jedną z węgierskich kopalń soli. Kopalni zabrać z sobą do nowej ojczyzny nie mogła, ale… do jednego z szybów wrzuciła swój zaręczynowy pierścień. W okolicach Krakowa, w miasteczku Wieliczka, nakazała kopać towarzyszącym jej górnikom – rychło wyciągnęli z ziemi bryłę soli kamiennej oraz zatopiony w jej wnętrzu zaręczynowy pierścień. Ten sam, który Kinga posłała w głąb ziemi! Odtąd Małopolska miała słynąć z soli doskonałej jakości. W średniowieczu kopalnia miała status królewskiej firmy – to władca określał wielkość brył soli, jakie należało wydobywać, a także ich cenę oraz pośredników, którzy mogli nią handlować.
Kaplica św. Kingi w Kopalni Soli „Wieliczka”Źródło: Archiwum UMWM
Niepołomice i Łapczyca – kazimierzowskie grody
Położone przy Puszczy Niepołomickiej miasteczko stało się jednym z ulubionych miejsc polowań władców. Król Kazimierz Wielki wybudował tutaj zamek myśliwski i postawił kościół. Zamek rozbudował później Władysław Jagiełło i polubił go na tyle, że uczynił drugą po Wawelu siedzibą. Wspaniale odnowiony zamek można oglądać do dziś, koniecznie przy okazji robiąc wycieczkę do Puszczy Niepołomickiej – śladami polowań polskich królów.
Zamek Królewski w NiepołomicachŹródło: Archiwum UMWM
W Łapczycy gród funkcjonował prawdopodobnie już od IX lub X wieku. Pierwsze pisemne wzmianki pochodzą natomiast z lat 1123–1125. Rozwój osady wiąże się m.in. z królem Kazimierzem Wielkim, który wzniósł tutejszy gotycki kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny.
Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny w ŁapczycyŹródło: Archiwum UMWM
Nowy Targ i Muszyna – na handlowym szlaku
Stolica Podhala, Nowy Targ, otrzymała status królewskiego miasta w 1335 roku. Miasto rozwijało się pod kątem handlu i rzemiosła. Odbywały się tu jarmarki, których tradycja przetrwała do dzisiaj.
Widok na Rynek w Nowym TarguŹródło: Archiwum UMWM
Muszyna to miasteczko położone u zbiegu rzek Poprad i Muszynka, ulokowane przez króla Kazimierza Wielkiego w 1356 roku. W mieście odrestaurowano zamek z ok. 1390 roku, choć zachowały się jedynie fragmenty murów. Odbudowę umożliwiły prace archeologów i architektów.
Ruiny średniowiecznego zamku w Muszynie w 2019 r.Źródło: Archiwum UMWM
Ojców i Olkusz – śladami króla Kazimierza
Historia Ojcowa rozpoczęła się prawdopodobnie od warowni, która istniała na miejscu dzisiejszej wsi zapewne już w XII wieku. Zamek obronny postawił w XIV wieku Kazimierz Wielki i nazwał go „Ociec” (od tego słowa pochodzi nazwa Ojców). Król Kazimierz miał w ten sposób upamiętnić miejsce, gdzie ukrywał się niegdyś jego ojciec Władysław Łokietek. Dziś Ojcowski Park Narodowy, jego przyroda i zabytki, są wielką atrakcją turystyczną województwa małopolskiego.
Brama Zamku w OjcowieŹródło: Archiwum UMWM
Pierwsze wzmianki na temat Olkusza wiążą się z Bolesławem Wstydliwym, a potwierdzenie otrzymania praw miejskich pochodzi z 1299 roku. Król Kazimierz Wielki otoczył miasto kamiennymi murami obronnymi z 15 bramami.
Baszta i mury miejskie w OlkuszuŹródło: Archiwum UMWM
Myślenice i Dobczyce – dawne warownie
Założycielem Myślenic miał być Myślimir. Wiadomo, że powstanie osady wiąże się z warownią, której celem była m.in. obrona ważnego szlaku handlowego z Krakowa na Węgry. Rozwój miejscowości znacząco przyspieszył dzięki królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Pamiątką po dawnych umocnieniach obronnych są ruiny na północnym stoku góry Uklejna, zwane Zamczyskiem.
Widok na Rynek w MyślenicachŹródło: Archiwum UMWM
Dobczyce swoją nazwę wzięły ponoć od rycerza Dobka z czasów pierwszych Piastów. Prawdopodobnie już w XIII wieku usytuowano tu zamek, który ze względu na swoje położenie na stromej skale pełnił ważną funkcję warowną w stosunku do krakowskiego Grodu. Lokacja Dobczyc nastąpiła prawdopodobnie za Bolesława Wstydliwego, ale pierwszy pisemny dokument na temat praw miejskich pochodzi od Kazimierza Wielkiego. Jak napisano na stronie Dobczyc, za czasów Kazimierza Wielkiego Dobczyce musiały być bogatą królewszczyzną, skoro bankierzy krakowscy i bogaci przedstawiciele rycerstwa chętnie brali je w zastaw za pożyczane władcom pieniądze. Jednym z dzierżawców był Mikołaj Wierzynek, mieszczanin i zaufany ostatniego Piasta. Turyści przyjeżdżają dziś do Dobczyc, by obejrzeć zamek na szczycie wzgórza i jezioro u jego podnóża.
Zamek w DobczycachŹródło: Archiwum UMWM
Źródła:
Historia Gminy, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Historia miasta, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Historia miasta, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Historia Olkusza, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Historia zabytku, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Małopolskie małe miasteczka pełne wielkiej historii, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Muszyna, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Nowy Targ. To Królewskie Wolne Miasto i zarazem stolica Podhala. Zbójecki hejnał i widok na cztery parki narodowe!, [dostęp: 25 października 2024 r.].
Zamek Królewski w Niepołomicach, [dostęp: 25 października 2024 r.].